ಒಂದು ಸಮುದ್ರದ ಕಥೆ ! / A SEA SHE SAW

          ಒಂದು ಸಮುದ್ರದ ಕಥೆ !

                                                    

" ನೀವಿಬ್ರೂ ಇನ್ನೂ ತಯಾರಾಗಿಲ್ವೇ? ಇವತ್ತು ಸ್ಕೂಲಲ್ಲಿ ಶಾಸನ ಕಲ್ಲುಗಳ ಪೋಸ್ಟರ್ ಎಕ್ಸಿಬಿಷನ್ ಇದೆ, ಬೇಗ ಹೋಗ್ಬೇಕು ಅಂದಿದ್ರಿ? ನಿಮ್ಮನ್ನ ಡ್ರಾಪ್ ಮಾಡಿ ನಾನು ಆಫೀಸಿಗೆ ಹೋಗ್ಬೇಕು. ಗಿರೀಶ್ ಎಲ್ಲಿ?" ಅಮ್ಮ ಅವಸರವಸರವಾಗಿ ಹುಡುಗರಿಗೆ ಮಧ್ಯಾಹ್ನದ ಊಟವನ್ನು ಪ್ಯಾಕ್ ಮಾಡುತ್ತಲೇ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದಳು.

" ನಾನು ರೆಡಿ ಅಮ್ಮ! ಗಿರಿಶನಿಂದ್ಲೇ ಲೇಟ್! ಅವ್ನು ಮುತ್ತಜ್ಜಿಗೆ ಕ್ಯಾಲಂಡರ್ ನೋಡ್ತಿದ್ದಾನೆ." ಎಂದನು ಸುರೇಶ್ 

"ಗಿರೀಶಾ! ಇವತ್ತು ಏನು ತಿಥಿ ಅಂತ ಹಾಕಿದೆ? ಸರಿಯಾಗಿ ನೋಡು ಪುಟ್ಟ!" ಹಾಲಿನಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿದ್ದ ಮುತ್ತಜ್ಜಿ ಮರಿಮಗನನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದದ್ದು ಅಮ್ಮನಿಗೂ ಕೇಳಿಸಿತು.

" ಸ್ವಲ್ಪ ತಾಳು ಅಜ್ಜಿ! ಅದನ್ನೇ ನೋಡ್ತಿದ್ದೀನೀ ...." ಎನ್ನುತ್ತ ಕನ್ನಡ ಕ್ಯಾಲೆಂಡರ್ ಮೇಲೆ ದೃಷ್ಟಿ ಹರಿಸಿ " ಇವತ್ತು ಶಷ್ಠಿ ತಿಥಿ ಅಂತ ಹಾಕಿದೆ ಅಜ್ಜಿ! " ಎಂದ ಗಿರೀಶ್ ಕೂಡಲೇ ಅಲ್ಲಿಂದ ಕಾಲು ಕಿತ್ತನು.  

" ಓ! ಶಷ್ಠಿನಾ? ಇವತ್ತು ಸಮುದ್ರದ ದಂಡೇಲಿ ಅರಳಿಕಟ್ಟೆ ಕೆಳಗಿರೋ ಹುತ್ತಕ್ಕೆ ಪೂಜೆ ಮಾಡ್ಬೇಕು!  ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ .... " ಆ ಕಾಲದ ಬಗ್ಗೆ ಮುತ್ತಜ್ಜಿ ಏನೇನೋ ವಟಗುಟ್ಟಲು ಶುರುಮಾಡಿಬಿಟ್ಟಳು. ತೊಂಬತ್ತು ವರುಷಗಳು ತುಂಬಿದ್ದ ಅಜ್ಜಿಯ ಅರಳುಮರಳು ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಗಿರೀಶನಿಗೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ ಯಾರಿಗೆತಾನೇ  ಸಮಯವಿತ್ತು?

ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲೇ ಅಮ್ಮ, ಸುರೇಶ್ ಮತ್ತು ಗಿರೀಶ್ ಹೊರಟು ನಿಂತರು.

" ಪಾರೂ! ಅಜ್ಜಿಗೆ ಸರಿಯಾದ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಊಟ ತಿನ್ನಿಸು. ಮಾತ್ರೆ ಕೊಡೋದು ಮರೀಬೇಡ. ಸರಿಯಾಗಿ ನೋಡ್ಕೋ .. "  ಅಜ್ಜಿಗೆ ಮಾಡಬೇಕಾದ ಶುಶ್ರೂಷೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ  ಪಾರೂಳಿಗೆ ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ಆದೇಶಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಅಮ್ಮ ಹೊರಟಳು.

" ಬೈ ಅಜ್ಜಿ! " ಎಂದು ಜೋಡಿಯಾಗಿ ವಿದಾಯ ಹೇಳಿದ ಮರಿಮಕ್ಕಳಿಗೆ " ಬೈಬೈ!" ಎಂದು ಸುಕ್ಕು ಮುಖದಲ್ಲಿ ನಗೆಯರಳಿಸಿ ಕೈಯಾಡಿಸಿದಳು  ಅಜ್ಜಿ.

"ಅನು! ಹೋಗೋವಾಗ ಹುತ್ತಕ್ಕೆ ಪೂಜೆ ಮಾಡಕ್ಕೆ ಮರೀಬೇಡಮ್ಮ! ಹುತ್ತದ ಸುಬ್ಬರಾಯನೇ ನಮ್ಮ ಮನೆ ದೇವ್ರು. ಆದ್ರೆ ಸಮುದ್ರದ ಪಕ್ಕ ಮಾತ್ರ ಹೋಗ್ಲೇಬೇಡ! ಹುಷಾರು ... " ಮುತ್ತಜ್ಜಿಯ ಮಾತು ಮುಗಿಯುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ತಾಯಿ ಮಕ್ಕಳು ಲಿಫ್ಟಲ್ಲಿದ್ದರು.

" ಮುತ್ತಜ್ಜಿ ಹೇಳೋದು ಏನೂ ಅರ್ಥವಾಗಲ್ಲ! ಬೆಂಗಳೂರಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರವೆಲ್ಲಿಂದ ಬಂತಮ್ಮಾ? " ಎಂದ ಸುರೇಶ್.

 ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ಮತ್ತಜ್ಜಿಯನ್ನು ಮನೆಗೆ ಕರೆತಂದ ಅಪ್ಪ " ಮುತ್ತಜ್ಜಿ ಇನ್ಮೇಲೆ ನಮ್ಮ ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ ಇರ್ತಾಳೆ.  ನಾವೆಲ್ಲಾ ಅವಳನ್ನ ಚೆನ್ನಾಗಿ ನೋಡ್ಕೋಬೇಕು. ಪ್ರೀತ್ಯಾದರದಿಂದ ಕಾಣಬೇಕು." ಎಂದಿದ್ದರು. ಅವರು ಹೇಳಲೇ ಬೇಕಿರಲಿಲ್ಲ. ಹುಡುಗರಿಬ್ಬರೂ ಅಜ್ಜಿಯನ್ನು ಬಹಳ ಹಚ್ಚಿಕೊಂಡುಬಿಟ್ಟರು. ಇಬ್ಬರಿಗೂ ಅವಳಮೇಲೆ ಬಹಳ ವಾತ್ಸಲ್ಯ. ಸಮಯ ಸಿಕ್ಕಾಗಲೆಲ್ಲ ಅವಳ  ಜೊತೆ ಪಗಡೆ ಇಲ್ಲವೇ  ಚೌಕಾಬಾರ ಆಟಗಳನ್ನು ಆಡೋದು ಸುರೇಶ್ ಮತ್ತು ಗಿರೀಶರ ಮೆಚ್ಚಿನ ಚಟುವಟಿಕೆಯಾಗಿತ್ತು. ದಿಲ್ಲಿಯಲ್ಲಿದ್ದವರೆಗೂ ಅಜ್ಜಿ ಚುರುಕಾಗಿಯೇ ಇದ್ದಳು. ಅಪ್ಪನಿಗೆ ವರ್ಗವಾಗಿ ಅವರುಗಳು ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದಾಗ ಅಜ್ಜಿಗೆ ಹೇಳಲಾರದಷ್ಟು ಖುಷಿ. 'ನಮ್ಮೂರಿಗೆ  ಹೋಗ್ತಿದ್ದೀವಾ?' ಎಂದಾಗ ಅವಳ ಕಣ್ಣುಗಳು ಮಿಣಿಮಿಣಿ ಮಿಂಚಿದವು. ಆದರೆ ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ದಿನಗಳಲ್ಲೇ ಶುರುವಾಯಿತು ಈ 'ಸಮುದ್ರದ ರಾಮಾಯಣ'. ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಅವಳು ಆಡತೊಡಗಿದಾಗ ವಯಸ್ಸಾದ ಕಾರಣ  ಮುತ್ತಜ್ಜಿಯನ್ನು ಬ್ರಾಂತಿ ಕಾಡ ತೊಡಗಿದೆ ಅಂದುಕೊಂಡರು.

" ಬುದ್ಧಿ ಭ್ರಮಣೆಯಾಗಿದ್ರೂ  ಮುತ್ತಜ್ಜಿ ತುಂಬಾ ಸ್ವೀಟ್ ಅಲ್ವೇನಮ್ಮಾ? " ಎಂದ ಗಿರೀಶ್.

" ಹೂಂ! ಅಜ್ಜಿಗೆ ತುಂಬ ವಯಸ್ಸಾಗಿದೆ. ಪಾಪ ಅರಳುಮರಳಾಗಿ ಏನೇನೋ ಮಾತಾಡ್ತಾರೆ. ಅದಕ್ಕೆಲ್ಲ ಅರ್ಥ ಹುಡುಕಿ ತಲೆ ಕೆಡಿಸ್ಕೊಬಾರ್ದು. ಹೇಳಿದ್ದಕ್ಕೆಲ್ಲ 'ಉಮ್ ಉಮ್' ಅಂತ ಉಂಗುಟ್ಕೊಂಡು ಹೋಗ್ತಾನೇ ಇರ್ಬೇಕು. ಅಪ್ಪ ಊರಿಂದ ವಾಪಸ್ಸು ಬಂದ್ಮೇಲೆ  ಅಜ್ಜಿಯನ್ನ  ಒಳ್ಳೆ ಡಾಕ್ಟರಿಗೆ ತೋರ್ಸೋಣ. " ಎನ್ನುತ್ತ ಅಮ್ಮ ಕಾರ್ ಸ್ಟಾರ್ಟ್ ಮಾಡಿದಳು.

                                          

ಸುರೇಶ್ ಮತ್ತು ಗಿರೀಶ್ ಶಾಲೆ ತಲುಪಿದಾಗ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಬೃಹದಾಕಾರದ ಬಣ್ಣಬಣ್ಣದ ಪೋಸ್ಟರ್ಗಳು ಹೊಳೆಯುತ್ತಿದ್ದದ್ದನ್ನು ಕಂಡು ಬೆರಗಾದರು. ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಶಾಸನಕಲ್ಲುಗಳ ಪಡಿಯಚ್ಚುಗಳು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾದ ಸ್ಟಾಂಡ್ಗಳ ಮೇಲೆ ಗಂಭೀರವಾಗಿ ನಿಲ್ಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದವು.  ಗುಂಪುಗುಂಪಾಗಿ ನಿಂತು ಪೋಸ್ಟರ್ಗಳನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದ ಹುಡುಗರೊಂದಿಗೆ ತಾವೂ ಸೇರಿಕೊಂಡರು. 

ಗಂಟೆ ಹೊಡೆದ ಕೂಡಲೇ  ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲ ಮೈದಾನದಲ್ಲಿ ಕೂಡಿ ಕುಳಿತರು. ಎದುರಿಗಿದ್ದ ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದ್ದ ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು ಜೊತೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಹೊಸ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಸಿಕೊಟ್ಟರು.

"ಮಕ್ಕಳೇ! ಶಾಸನಗಳೆಂದರೆ ಏನು, ಅವುಗಳ ಮುಖ್ಯತ್ವವೇನು ಎಂಬುದನ್ನೆಲ್ಲ ಕುಮಾರ್ ಅವರು ಈಗ ನಿಮಗೆ ತಿಳಿಸ್ತಾರೆ. ಆಮೇಲೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಪೋಸ್ಟರ್ಗಳನ್ನೂ ನೋಡೋಣವಂತೆ."  ಎನ್ನುತ್ತ ಮೈಕನ್ನು ಕುಮಾರ್ ಅವರ ಕೈಗಿತ್ತರು  ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು.

ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಕರ ಘೋಷ ಮಾಡಿದರು.

 " ನಿಮ್ಮ ಉತ್ಸಾಹ ಮತ್ತು ಕುತೂಹಲ ಬಹಳ ಸ್ಪೂರ್ತಿದಾಯಕವಾಗಿದೆ! ಥ್ಯಾಂಕ್ ಯು!" ಎಂದು ಕುಮಾರ್ ಅವರು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಾಗ ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲ ಜೋರಾಗಿ ಸಂತೋಷದ  ಉದ್ಗಾರವೆಬ್ಬಿಸಿ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಚಪ್ಪಾಳೆ ತಟ್ಟಿದರು.

" ನೀವು ನಿಮ್ಮ ಮುಖ್ಯವಾದ ದಾಖಲೆಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಹೇಗೆ ಜೋಪಾನ ಮಾಡಿಡುವಿರಿ? " ಪ್ರಶ್ನೆಯೊಂದಿಗೆ ಶುರುವಾಯಿತು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ.

" ನೋಟ್ ಬುಕ್! ''

" ಫೈಲ್!"

" ಡೈರಿ!"

" ಕಂಪ್ಯೂಟರ್!"

ಉತ್ತರಗಳ ಸುರಿಮಳೆ ನಿಲ್ಲುವವರೆಗೆ ಕಾದಿದ್ದರು ಕುಮಾರ್.

" ರೈಟ್! ಆದರೆ ಸಾವಿರಾರು ವರುಷಗಳ ಹಿಂದೆ ರಾಜಮಹಾರಾಜರು ಆಳುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನೀವು ಹೇಳಿದ ನೋಟ್ ಬುಕ್, ಫೈಲ್, ಡೈರಿ ,ಕಂಪ್ಯೂಟರ್ ಮುಂತಾದ ಯಾವ ಸಾಧನಗಳೂ ಇರಲಿಲ್ಲ. ದಾನಗಳು , ಕೊಡಿಗೆಗಳು, ಗುಡಿಗಳ ಮತ್ತು ಕೆರೆ ಕಟ್ಟೆಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ, ಕಾಳಗಗಳ ವರ್ಣನೆ, ಪ್ರಾಣ ತ್ಯಾಗ ಮಾಡಿದ ವೀರರ ಸ್ಮರಣೆ ಮುಂತಾದ ಆಡಳಿತದ ಮುಖ್ಯವಾದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ದಾಖಲೆ ಮಾಡಿ, ಅವುಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿನ ಕಾಲ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವರುಗಳು ಆರಿಸಿಕೊಂಡ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ಕಲ್ಲು ಮತ್ತು ಲೋಹದ ತಗಡುಗಳು. ಹೀಗೆ ಮುಖ್ಯವಾದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಆಯಾ ರಾಜರು ತಾವು ಆಳುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಭಾಷೆ ಮತ್ತು ಲಿಪಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲು ಮತ್ತು ಲೋಹದ ತಗಡುಗಳ ಮೇಲೆ ಕೆತ್ತಿಸಿ ಸಂರಕ್ಷಿಸಿದರು. ಕಲ್ಲಿನ ಡೈರಿಗಳನ್ನೇ ಶಾಸನಕಲ್ಲುಗಳು, ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳು ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ. ದಾಖಲೆಗಳನ್ನು  ತಾಮ್ರದ ತಗಡುಗಳಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಿಸಿದ್ದರೆ ಅವನ್ನು  ತಾಮ್ರಶಾಸನಗಳು ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ.  "

ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲ ಹೊಸ ವಿಷಯವನ್ನು ಗಮನವಿಟ್ಟು ಕೇಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು.

" ಇಂತಹ ಪುರಾತನವಾದ ಶಾಸನಕಲ್ಲುಗಳು ನಮ್ಮನ್ನು ಗತಕಾಲಕ್ಕೆ ಒಯ್ಯುವ ಸೇತುವೆಗಳಾಗಿವೆ. ನಮ್ಮ ನಾಡಿನ ಇತಿಹಾಸ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಪುರಾತನವಾದ ನಗರಗಳು, ದೇವಾಲಯಗಳು, ಕೋಟೆಗಳು, ಕೆರೆಗಳು, ಅಂದು ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಭಾಷೆಗಳು, ಲಿಪಿಗಳು, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಶಾಸ್ತ್ರ, ಆಡಳಿತದ ಶೈಲಿ, ಮುಂತಾದ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸುವ ಜ್ಞಾನ ಭಂಡಾರಗಳೇ ಆಗಿವೆ ಶೀಲಾಶಾಸನಗಳು. " ಹುಡುಗರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣು ಹಾಯಿಸುತ್ತ ಶಾಸನಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಿಸಿದರು ಕುಮಾರ್. 

ಸುರೇಶ್ ಎದ್ದು ನಿಂತನು.  " ಸರ್ ! ನನ್ನ ಹೆಸರು ಸುರೇಶ್. ನನ್ನದೊಂದು ಪ್ರಶ್ನೆ ... " ಎಂದನು.

" ಎಸ್ ಸುರೇಶ್! ವಾಟ್ ಇಸ್ ಯುವರ್ ಕ್ವೆಶ್ಚನ್? "

" ಸರ್ ! ಇಲ್ಲಿ ಪೋಸ್ಟರ್ಗಳಲ್ಲಿರೋ ಲಿಪಿಗಳನ್ನ ಓದಕ್ಕೆ ಆಗ್ತಿಲ್ಲ. ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಏನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ ಅನ್ನೋದು ಹೇಗೆ ತಿಳಿಯತ್ತೆ ? "

" ಗುಡ್ ಕ್ವೆಶ್ಚನ್. ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿರೋ ಕನ್ನಡ, ತೆಲುಗು, ತಮಿಳು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಗಳ ಹಳೆಯ ಕಾಲದ ಲಿಪಿಗಳನ್ನ ಓದಿ, ಅದರ ಅರ್ಥವನ್ನೂ ಹೇಳೋದಕ್ಕೆ ಇಗೋ ಇಲ್ಲಿ ಆಸೀನರಾಗಿರೋ ಶ್ರೀಮಾನ್ ಮೂರ್ತಿಗಳಂತಹ ಶೀಲಾಶಾಸ್ತ್ರ ತಜ್ಞರಿಂದ ಮಾತ್ರ ಸಾಧ್ಯ."

ಮೂರ್ತಿಯವರು ಹುಡುಗರನ್ನು ಕುರಿತು ತಲೆದೂಗಿ ಕೈಯಾಡಿಸಿದರು.

 " ನಮ್ಮ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿಇಂತಹ 9೦೦೦ ಶಾಸನ ಕಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚಿ, ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿ ಅನುವಾದಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಓರ್ವ ಮಹಾನ್ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಈಗ ಕೇಳಿ. " ಎಂದು ಮುಂದುವರಿಸಿದರು ಕುಮಾರ್. ಮತ್ತೆ ಎಲ್ಲರೊಂದಿಗೆ ಕುಳಿತುಕೊಂಡು ಆಸಕ್ತಿಯಿಂದ ಕೇಳಿಸಿಕೊಳ್ಳತೊಡಗಿದ ಸುರೇಶ್.

" ಬೆಂಜಮಿನ್ ಲೂಯಿಸ್ ರೈಸ್ ಅನ್ನೋದು ಅವರ ಹೆಸರು. ಬ್ರಿಟಿಷರಾದ ಇವರು ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದರು. ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರೌಢ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಮುಗಿಸಿ ಯುನೈಟೆಡ್ ಕಿಂಗ್ಡಮ್ ಗೆ ತೆರಳಿ ಉನ್ನತ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆದು ಹಿಂದಿರುಗಿದರು.  ಬೆಂಗಳೂರ್ ಹೈ ಸ್ಕೂಲ್ ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರಾಗಿದ್ದು ನಂತರ ಶಿಕ್ಷಣ ಇನ್ಸ್ಪೆಕ್ಟರಾಗಿ ನಿಯಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟರು.  ಹುದ್ದೆಯ ಸಲುವಾಗಿ  ಅವರು ಮೈಸೂರು ಮತ್ತು ಕೂರ್ಗ್ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಓಡಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.  ಪ್ರಯಾಣದ  ಸಮಯ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಅವರು ಕಂಡ ಶೀಲಾಶಾಸನಗಳು ಅವರ ಕುತೂಹಲವನ್ನು ಕೆರಳಿಸಿದವು. ಆಯಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದ ಪುರಾತತ್ವ ವಸ್ತುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದರು. ತಾನೇ ಸ್ವತಃ ಕುದುರೆಯನ್ನೇರಿ  ರಾಜ್ಯದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರಯಾಣಮಾಡಿ  ಶಾಸನಗಳ ಸಂಶೋಧನೆಗೆ ತೊಡಗಿದರು. ತನ್ನ ಸಹಾಯಕರ ನೆರವು ಪಡೆದು ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿ ನಮ್ಮ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ 9೦೦೦ ಶಾಸನಗಳ ಬಗ್ಗೆ 'ಎಪಿಗ್ರಾಫಿಯಾ ಕರ್ನಾಟಿಕಾ' ಎಂಬ ಮಹತ್ತರವಾದ ಸಂಪುಟಗಳನ್ನಾಗಿ ರಚಿಸಿ ಅನುವಾದದೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ಗಂಗರು, ಚಾಲುಕ್ಯರು, ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರು, ಹೊಯ್ಸಳರು, ವಿಜಯನಗರದ ರಾಯರು, ಚೋಳರು, ಪಲ್ಲವರು ಮುಂತಾದ ವಂಶದವರ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿದ್ದ ನಮ್ಮ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಸಂಪೂರ್ಣವಾದ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಶಾಸನಕಲ್ಲುಗಳ ಆಧಾರದಮೇಲೆ ಪುನರ್ರಚಿಸುವುದು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದೆ .ಈಗ ಸುರೇಶ್ ಕೇಳಿದ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಹೋಗೋಣ. ಶಾಸನ ತಜ್ಞರಾದ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಹೇಗೆ ಓದೋದು ಎಂಬುದನ್ನು ನಿಮಗೆಲ್ಲ ಈಗ ತಿಳಿಸ್ತಾರೆ.  "

ಕುಮಾರ್ ಮಾತು ಮುಗಿಸಿ ಮೈಕನ್ನು ಮೂರ್ತಿಗಳವರ ಕೈಗೆ ಕೊಟ್ಟರು.

" ಥ್ಯಾಂಕ್ಸ್ ಕುಮಾರ್." ಎಂದ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿಯ ಲಿಪಿಗಳನ್ನು ಓದುವುದರ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಿಸ ತೊಡಗಿದರು.

" ಕುಮಾರ್ ಹೇಳಿದಂತೆ ನಮ್ಮ ಶಾಸನಗಳು ಅನೇಕ ಲಿಪಿಗಳಲ್ಲಿವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಅಶೋಕ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಅತಿ ಪುರಾತನವಾದ ಬ್ರಾಹ್ಮೀ ಎಂಬ ಲಿಪಿ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ. ಆ ಲಿಪಿಯನ್ನ ಓದೋದಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ತರಬೇತಿ ಪಡೆದಿರಬೇಕು ... " ಎಂದು ಮೂರ್ತಿಯವರು ನುಡಿಯುತ್ತಿದ್ದಾಗ  ಗಿರೀಶ್ ಥಟ್ ಎಂದು ಎದ್ದು ನಿಂತನು.

" ಸಾರೀ ಸರ್ ! ನನ್ನ ಹೆಸರು ಗಿರೀಶ್ ! ಬ್ರಾಹ್ಮಿ, ತಮಿಳು, ತೆಲುಗು, ಸಂಸ್ಕೃತ ಲಿಪಿಗಳು ನಮಗೆ ಅರ್ಥವಾಗೋದಿಲ್ಲ ಸರಿ.  ಹೆಬ್ಬಾಳ್ ಶಾಸನ ಕನ್ನಡದಲ್ಲೇ ಇದೆ. ಆದ್ರೂ ಅದನ್ನು ಸಹ ಓದಕ್ಕೆ ಆಗ್ತಿಲ್ವಲ್ಲ? "

 ಆತಂಕದಿಂದ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದ ಗಿರೀಶನನ್ನು ಕುರಿತು ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಸನ್ನೆ ಮಾಡಿ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಮಾತು ಮುಂದುವರಿಸಿದರು.

'' ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಇದೆ ಗಿರೀಶ್. ನಮ್ಮ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆ ಅತಿಪುರಾತನವಾದದ್ದು. ಶತಮಾನಗಳ ಹಿಂದಿನಿಂದ ಇಂದಿನವರೆಗೆ ಅದು ನಾಲ್ಕು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದೆ. ಐದನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯನ್ನ ಪೂರ್ವಹಳೆಗನ್ನಡ ಎನ್ನುತ್ತೀವಿ. ಕ್ರಮೇಣ ವಿಕಸನ ಹೊಂದಿದ ಒಂಬತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ಕನ್ನಡವನ್ನು ಹಳೆಗನ್ನಡ ಎನ್ನಲಾಗುವುದು. ಇನ್ನೂ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದ ಹನ್ನೆರಡನೇ ಶತಮಾನದ ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ನಡುಗನ್ನಡ ಎಂದು ಹೆಸರು. ಹದಿನೆಂಟನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಇಂದಿನವರೆಗೆ ನಾವೆಲ್ಲ ಆಡ್ತಿರೋದು  ಹೊಸಗನ್ನಡ ಭಾಷೆ. ಹೆಬ್ಬಾಳ್ ಶಾಸನ ಪೂರ್ವಹಳೆಗನ್ನಡ ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಅದನ್ನು ಶೀಲಾಶಾಸನಶಾಸ್ತ್ರ  ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದವರು ಮಾತ್ರ ಓದ ಬಲ್ಲರು."

ನಂತರ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳ ಮುಖ್ಯತ್ವದ ಬಗ್ಗೆ ತನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದರು.

" 'ತನ್ನ  ಮೂಲ, ಇತಿಹಾಸ, ಪರಂಪರೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಅರಿತುಕೊಳ್ಳದ ಜನತೆ ಬೇರಿಲ್ಲದ ಸಸ್ಯಗಳಿಗೆ ಸಮಾನ!' ಅಂತ ಒಂದು ಹೇಳಿಕೆಯಿದೆ. ಬೇರಿಲ್ಲದ ಸಸ್ಯಗಳು ನೆಲೆಯೂರೋದು ಹೇಗೆ? ಅವು ಬೆಳೆದು ಬಹಳ ಕಾಲ ಧೃಡವಾಗಿ ನಿಲ್ಲೋದಾದ್ರೂ ಹೇಗೆ? ಇಲ್ಲೇ ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳು ನಮ್ಮ ನೆರವಿಗೆ ಬರುತ್ತವೆ. ನಮ್ಮ ಮೂಲ, ನಮ್ಮ ನೆಲೆ ಮುಂತಾದ ಅಮೂಲ್ಯ ವಿಷಯಗಳಮೇಲೆ ಶೀಲಾಶಾಸನಗಳು ಬೆಳಕು ಚೆಲ್ಲುತ್ತವೆ. ನಮ್ಮ ನಾಡಿನ ಗತಕಾಲದ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ನಮಗೆ ತಿಳಿಹೇಳುತ್ತವೆ. ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳ ಮುಖ್ಯತ್ವ ಈಗ ನಿಮಗೆಲ್ಲ ಅರಿವಾಯಿತೇ? "

" ಎಸ್ ಸರ್! "

" ಸರ್! ಶಿಲಾಶಾಸನಶಾಸ್ತ್ರ ವನ್ನ ಹೇಗೆ ಕಲಿಯೋದು? " ವಿಷ್ಣು ಎದ್ದು ನಿಂತು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದ.

" ಮೊದಲು ಶಿಲಾಶಾಸನ ತಜ್ಞರಾಗಲು ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಮಂದಿಗೆ ಆಸಕ್ತಿ ಇದೆ? ಕೈ ಎತ್ತಿ ನೋಡೋಣ!"

 ಹತ್ತಾರು ಕೈಗಳು ಮೇಲಕ್ಕೆದ್ದುದ್ದನ್ನು ಕಂಡ ಮೂರ್ತಿಯವರ ಮೊಗ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಅರಳಿತು .

" ಮೊದಲು ನೀವು ಸ್ಕೂಲ್ ಮುಗಿಸಬೇಕು. ಶಾಸನಶಾಸ್ತ್ರ  ತಜ್ಞರಾಗಲು ಬಯಸುವವರು ಇತಿಹಾಸ, ಪುರಾತತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರ ಮೊದಲಾದ ಸಬ್ಜೆಕ್ಟ್ಗಳಲ್ಲಿ ತೇರ್ಗಡೆ ಹೊಂದಿ  ಪದವೀಧರರಾಗಬೇಕು. ನಂತರ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲದ ಶಾಸನಶಾಸ್ತ್ರ ಇಲಾಖೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಸಂಗ ಮಾಡಿ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಪದವಿ ಪಡೀಬೇಕು."

" ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನ ಇವತ್ತು ತಿಳ್ಕೊಂಡಿದ್ದೀರಿ. ಈಗ ಹೇಳಿ! ಅವನ್ನ ಸಂರಕ್ಷಿಸಬೇಕೋ ಬೇಡವೋ?"

" ಖಂಡಿತ ಸಂರಕ್ಷಿಸಬೇಕು ಸರ್! " ಹುಡುಗರು ಏಕವಾಗಿ ನುಡಿದರು.

" ಹಾಗಾದ್ರೆ ಅದು ಯಾರ ಹೊಣೆ? "  ಮೂರ್ತಿಯವರು ಮಾತು ಮುಗಿಸಿದಮೇಲೆ ಕುಮಾರ್ ಅವರು ಮತ್ತೆ ಒಂದು ಪ್ರಶ್ನೆಯಿಂದಲೇ ಮಾತು ತೆಗೆದರು.

" ನಮದ್ದೇ ಸರ್! " ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತೆ ಘೋಷಿಸಿದರು. 

" ವೆರಿ ಗುಡ್! ಲೂಯಿಸ್ ರೈಸ್ ಅವರು ದಾಖಲೆ ಮಾಡಿದ್ದ 9೦೦೦  ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಈಗ ಕೆಲವು ಮಾತ್ರ ಉಳಿದಿವೆ. ಅವರು ದಾಖಲೆ ಮಾಡದೆ ಬಿಟ್ಟ ಹಲವು ಶಾಸನಗಳೂ ಇರಲು ಸಾಧ್ಯ ಅನ್ನೋದನ್ನ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿರೋ ಹೆಬ್ಬಾಳ್ ಶಾಸನ ಸಾಬೀತು ಮಾಡಿದೆ. ನಗರೀಕರಣ, ಶಾಸನ ಕಲ್ಲುಗಳ ಮೌಲ್ಯ ಅರಿಯದ ಜನ, ಮುಂತಾದ ಕಾರಣಗಳಿಂದ ಅನೇಕ ಶಾಸನಕಲ್ಲುಗಳು ಶಿಥಿಲವಾಗಿವೆ.  ಕಾಣೆಯೂ ಆಗಿವೆ. ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಹೀಗಿರೋವಾಗ ಹೆಬ್ಬಾಳ್ ಶಾಸನ ಇದ್ದದ್ದು ಇದ್ದ ಹಾಗೇ ಸಿಕ್ಕಿರೋದು ಆಶ್ಚರ್ಯಕರ ವಿಷಯ. ಇನ್ನುಮುಂದೆ ನೀವೆಲ್ಲ ಗಮನದಿಂದಿರಬೇಕು. ಶಾಸನ ಕಲ್ಲುಗಳನ್ನ ಎಲ್ಲಿ ಕಂಡರೂ ಅವುಗಳನ್ನ ಸಂರಕ್ಷಿಸಿ ಪುನಃಸ್ಥಾಪನೆ ಮಾಡಲು ಮುಂದಾಗ ಬೇಕು. ಮಾಡ್ತೀರಾ? "

 " ಮಾಡ್ತೀವಿ ಸರ್! " ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲ ಒಕ್ಕೊರಲಿನಲ್ಲಿ ಘೋಷಿಸಿದರು.

" ಸರಿ! ಈವಾಗ ಪೋಸ್ಟರ್ಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ನಿಧಾನಕ್ಕೆ ನೋಡಿ. ದಾಖಲೆಗಳ ಸಾರಾಂಶವನ್ನ ಬ್ರೋಶರಲ್ಲಿ ಓದಿ ನೋಡಿ. ಶಾಸನದಲ್ಲಿರೋ ಲಿಪಿಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಕ್ಕೆ ಏನು ಮಾಡಬೇಕು ಅನ್ನೋದನ್ನ ಮೂರ್ತಿಯವರು ತೋರಿಸ್ತಾರೆ. ಮಾದರಿ ಶಾಸನ ಕಲ್ಲುಗಳಲ್ಲಿಯ ಲಿಪಿಗಳನ್ನ ಹಾಳೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ಮಾಡೋ  ಇ-ಸ್ಟಾಂಪಿಂಗ್ ವಿಧಾನವನ್ನೂ ನೀವು ಕಲಿಯುವಿರಂತೆ. "

" ನಾವೇ ಸರ್? " ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲ ಆಶ್ಚರ್ಯದಿಂದ ಕೂಗಿದರು.

" ಹೌದು ಹೌದು! ನೀವೇ ಹಾಳೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯನ್ನ ತೆಗೀಬೋದು!"

ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಝೇಂಕರಿಸುತ್ತ ಪೋಸ್ಟರ್ಗಳ ಪ್ರದರ್ಶನವನ್ನು ಕಾಣಲು ಮುಗಿಬಿದ್ದರು.

ಭಾನುವಾರ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಸುರೇಶ್ ಮತ್ತು ಗಿರೀಶ್ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಮ್ಯಾಚ್ ಆಡಲು ತಯಾರಾಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಸುರೇಶ್ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಕಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಒಮ್ಮೆ ಸರಿ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದ.

" ಅಮ್ಮ! ಇವತ್ತು ನಮ್ಮ ' ಗಂಗಾ' ಟೀಮಿಗೂ ಪಕ್ಕದ ಅಪಾರ್ಟ್ಮೆಂಟ್ನ ' ಹೊಯ್ಸಳ ' ಟೀಮಿಗೂ ಮ್ಯಾಚ್ ಇದೆ. ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಪಿಚ್ ಎಲ್ಲ ಪಕ್ಕಾ ಇರಬೇಕು. ಬೌಂಡರಿ ಗುರ್ತು ಮಾಡಕ್ಕೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಅಕ್ಕಿ ಹಿಟ್ಟು ಕೊಡಮ್ಮ ." ಎನ್ನುತ್ತ ಅಡುಗೆಮನೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದ ಗಿರೀಶ್.

" ಆ ಮೈದಾನವನ್ನ ಯಾರೋ ಬಿಲ್ಡರ್ ಕೊಂಡುಕೊಂಡಿದ್ದಾನಂತೆ. ಇನ್ನೇನು ಕೆಲ್ಸಾನೂ ಶುರು ಆಗೋದ್ರಲ್ಲಿದೆ . ಅಲ್ಲೆಲ್ಲ ಯಾಕೆ ಆಡಕ್ಕೆ ಹೋಗ್ತೀರಿ? "

" ಕೆಲಸ ಶುರುವಾಗೋದಕ್ಕೆ ಇನ್ನೂ ಹತ್ತು ಹದಿನೈದು ದಿನಗಳಾಗತ್ವಂತೆ ಅಮ್ಮ. ಅಲ್ಲಿದ್ದ ವಾಚ್ ಮ್ಯಾನ್ ಹೇಳ್ದ. ಇವತ್ತು ಕೊನೇದಾಗಿ ಒಂದೇ ಒಂದು ಮ್ಯಾಚ್ ಆಡ್ತಿದ್ದೀವಿ ಅಷ್ಟೇ. " ಅಮ್ಮ ಕೊಟ್ಟ ಅಕ್ಕಿ ಹಿಟ್ಟಿನ ಡಬ್ಬಿಯನ್ನು ಬ್ಯಾಗಿನಲ್ಲಿಡುತ್ತಲೇ ನುಡಿದ ಗಿರೀಶ್.

" ಆಡಕ್ಕೆ ಹೊರಟಿದ್ದೀರಾ ಮಕ್ಕಳಾ? " ಅಜ್ಜಿ ಕೈಕೋಲು ಊರಿಕೊಂಡು ಹುಡುಗರ ಸಮೀಪ ಬಂದು ನಿಂತಳು.

" ಎಲ್ಲಿ ಆಟ? ಸಮುದ್ರದ ಹತ್ರ ಮಾತ್ರ ಹೋಗ್ಬೇಡಿ. ನೆರೆಮನೆ ಸೀತಾಲಕ್ಷ್ಮಿ ಹಂಸ ನೋಡಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ನೀರಿಗೆ ಬಿದ್ಲು. ನಾನು ಹಿಂದೇನೆ ದುಮುಕಿ ಅವಳನ್ನ ಎತ್ತಿ ದಡಕ್ಕೆ ಹಾಕ್ದೆ. ಆವತ್ತು ಇಬ್ರಿಗೂ ಹಿಡಿದ ಜ್ವರ ಹತ್ತು ಹದಿನೈದು ದಿನಗಳಾದ್ರೂ ಸುದಾರಿಸ್ಲಿಲ್ಲ. ನೀವಿನ್ನೂ ನನ್ನ ಪುಟ್ಟ ಪಾಪುಗಳು. ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಬಿದ್ರೆ ಕಾಪಾಡೋರ್ಯಾರು? ಅದಕ್ಕೇ ಹೇಳ್ದೆ! " ಅಜ್ಜಿ ಎಂದಿನಂತೆ ಸಮುದ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ಆತಂಕದಿಂದ ಮಾತನಾಡಿದಳು.

" ಅಜ್ಜಿ! ನಾವಿರೋದು ಬೆಂಗಳೂರು! ಇಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರ ಇಲ್ಲ ಅಜ್ಜಿ! " ಅಜ್ಜಿಗೆ ಮನದಟ್ಟು ಮಾಡಲು ಯತ್ನಿಸಿ ನಿಧಾನವಾಗಿ ನುಡಿದ ಸುರೇಶ್.

" ಬೆಂಗಳೂರಲ್ಲಿದ್ದೀವಿ ಅಂತೀಯಾ? ಅಂದ್ರೆ ಚಿಕ್ಪೇಟೇಲಾ? ನನಗೆ ಎಂಟು ವರ್ಷ ಇದ್ದಾಗ ಗಾಡಿ ಕಟ್ಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ನನ್ ಮದುವೆ ಸೀರೆ ಒಡವೆ ಎಲ್ಲ ಅಲ್ಲಿಂದ್ಲೇ ತಂದ್ರು ನನ್ ಅಪ್ಪ. "

" ಅಯ್ಯೋ ಅಜ್ಜಿ! ಆ ಪೇಟೆ ತುಂಬಾ ಹಳೆ ಏರಿಯಾ! ಇಲ್ಲಿಂದ ತುಂಬಾ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. "

" ಚಿಕ್ಪೇಟೆಯಿಂದ ತುಂಬಾ ದೂರದಲ್ಲಿದ್ದೀವಾ? ಯಾವ ದಿಕ್ಕಲಿದ್ದೀವಿ? "

" ಪೇಟೆಯಿಂದ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ, ಬಹಳ ದೂರದಲ್ಲಿದ್ದೀವಿ ಅಜ್ಜಿ." ಸಹನೆಯಿಂದ ಉತ್ತರಿಸಿದ ಸುರೇಶ್.

" ನೋಡು ಮತ್ತೆ! ಚಿಕ್ಪೇಟೆಯಿಂದ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಬಹಳ ದೂರದಲ್ಲೇ ಸಮುದ್ರ ಇರೋದು. ಅಂದ್ಮೇಲೆ ಸಮುದ್ರದ ಸಮೀಪದಲ್ಲೇ ನಾವು ಇದ್ದೀವಿ ಅಂತಾಯಿತಲ್ಲ!" ಅಜ್ಜಿ ಹಠದಿಂದ ನುಡಿದಳು.

" ಅಜ್ಜಿ! ನಾವಾಡಕ್ಕೆ ಹೋಗೋ ಮೈದಾನ ಇಲ್ಲಿಂದ್ಲೇ ತೋರಿಸ್ತೀನಿ! ನೀನೇ ನೋಡು ಬಾ! " ಅಜ್ಜಿಯ ಕೈ ಹಿಡಿದು ಬಾಲ್ಕನಿಯತ್ತ ಕರೆ ತಂದನು ಸುರೇಶ್.

" ನೋಡಜ್ಜಿ! ದೂರದಲ್ಲಿ ಕಾಡು ಕಾಣಿಸ್ತಿದೆಯಾ? ಅದರಾಚೆ ಮೈದಾನ ಇದೆ. ಅಲ್ಲೇ ನಾವು ಆಡಕ್ಕೆ ಹೋಗೋದು."

ಮುತ್ತಜ್ಜಿ ಕಣ್ಣು ಕಿರಿದು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಕಾಡಿದ್ದಕಡೆ ದಿಟ್ಟಿಸಿದಳು.

" ಸಮುದ್ರ ಎಲ್ಲಿದೆ? ನೀನೇ ನೋಡು ಅಜ್ಜಿ. " ಎನ್ನುತ್ತ ಅವಳ ಸಮೀಪ ಬಂದು ನಿಂತನು ಗಿರೀಶ್.

" ಹೂಂ! ನೋಡು ನೋಡು! ಆ ಕಾಡಲ್ಲೇ ದೊಡ್ಡ ಅಶ್ವಥ ಮರ ಇರೋದು! ಕಾಣಿಸ್ತಿದೆಯಾ? " ಎಂದು ಆತಂಕದಿಂದ ಕೇಳಿದಳು ಅಜ್ಜಿ .

ಅಜ್ಜಿಯೊಂದಿಗೆ ವಿವಾಧಿಸಲಾರದೆ ಸೋತುಹೋದ ಗಿರೀಶ್. ಅವಳಿಗೆ ಸಮಾಧಾನವಾಗಲೆಂದು " ಹೂಂ! ಕಾಣಿಸ್ತಿದೆ ಅಜ್ಜಿ!" ಎಂದನು.

" ಅಲ್ಲೇ! ಅಲ್ಲೇ! ದೊಡ್ಡ ಭೋರ್ಗರೆವ ಸಮುದ್ರ! ಅಬ್ಬಾ! ಎಂತ ಜಲರಾಶಿ..... " ಅಜ್ಜಿ ಕನವರಿಸುವವಳಂತೆ ತನ್ನಷ್ಟಕ್ಕೆ ತಾನೇಗೊಣಗಿಕೊಂಡಳು .

" ಸರಿ ಅಜ್ಜಿ! ನಾವು ಸಮುದ್ರದ ಕಡೆ ಹೋಗಲ್ಲ! ಹುಷಾರಾಗಿರ್ತೀವಿ! ನೀನು ಸುಂಸುಮ್ನೆ ಚಿಂತೆ ಮಾಡ್ಬೇಡ. ಆಯ್ತಾ? " ಅಮ್ಮನ ಸನ್ನೆಯನ್ನು ಅರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಕನಿಕರದಿಂದ ಅಜ್ಜಿಗೆ ತೃಪ್ತಿಯಾಗುವ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡಿ ಹೊರಟರು ಮರಿಮಕ್ಕಳು.

'ಅಪ್ಪ ಇಂದು ರಾತ್ರಿ ಹಿಂದುರುಗುತ್ತಾರೆ. ನಾಳೆ ಸಂಜೆಗೆ ಡಾಕ್ಟರ ಅಪಾಯಿಂಟ್ಮೆಂಟ್. ಹೇಗಾದರೂ ಅಜ್ಜಿಯ ಬ್ರಾಂತಿ ನಿವಾರಣೆಯಾದ್ರೆ ಸಾಕು.'

ಚಿಂತಿಸುತ್ತಲೇ ನಡೆದು  ಮೈದಾನ ಸೇರಿದರು ಹುಡುಗರು. ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಅಜ್ಜಿಯನ್ನು ಮರೆತು ಇತರ ಹುಡುಗರೊಂದಿಗೆ ಆಟದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡರು.

                                     

ಮರುದಿನ ಸೋಮವಾರ.

"ನಿಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳನ್ನ ಕರಕೊಂಡು ಈಗ ನಿಮ್ಮ ಮನೆಗೆ ಬರ್ತಿದ್ದೀವಿ !" ಎಂದು ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು

ಕರೆ ಮಾಡಿ ಹೇಳಿದಾಗ ಗಾಬರಿಯಿಂದ ತಬ್ಬಿಬ್ಬಾಗಿದ್ದ ಅಮ್ಮ ಮತ್ತು ಅಪ್ಪ, ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲೇ  ನಗುಮೊಗದೊಂದಿಗೆ ಅವರುಗಳು ಆಗಮಿಸಿದಾಗ ನೆಮ್ಮದಿಯ ನಿಟ್ಟುಸಿರು ಬಿಟ್ಟರು.

ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಬಂದಿದ್ದ ಇಬ್ಬರನ್ನು  ' ಕುಮಾರ್ ಮತ್ತು ಮೂರ್ತಿ '  ಎಂದು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು.

" ಓ! ಸ್ಕೂಲಲ್ಲಿ ನಮ್ಮೂರ ಶಾಸನ ಕಲ್ಲುಗಳ  ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡಿದವರಲ್ವೇ? ಮನೆಗೆ ಬಂದಾಗಿನಿಂದ ಹುಡುಗರಿಗೆ ಎಲ್ಲಿಲ್ಲದ ಸಡಗರ! ಮಾತೆಲ್ಲ ಅದರ ಬಗ್ಗೆಯೇ ಅಂತೇ! " ಎನ್ನುತ್ತ ನಗುಮುಖದೊಂದಿಗೆ ಎಲರನ್ನೂ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳಲು  ಹೇಳಿ ಉಪಚರಿಸಿದರು ಅಪ್ಪ.

" ಸಡಗರ ಹಾಗಿರ್ಲಿ! ಈಗ ನಿಮ್ಮ ಹುಡುಗರು ಮಾಡಿರೋ ಕೆಲಸ ಏನು ಗೊತ್ತೇ? ''

" ಏನ್ ಮಾಡಿದ್ರು ಸರ್? " ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಹಣ್ಣಿನ ರಸವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬಂದ ಅಮ್ಮ ಹುಡುಗರ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣು ಹಾಯಿಸಿ ಕಳವಳದಿಂದ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದಳು.

" ನಿನ್ನೆ ಸಂಜೆ ಈ ಫೋಟೋ ತೆಗೆದು ನನಗೆ ಕಳಿಸಿದ್ರು  ಸುರೇಶ್ ಮತ್ತು ಗಿರೀಶ್! " ಎನ್ನುತ್ತ ತನ್ನ ಮೊಬೈಲ್ ನಲ್ಲಿದ್ದ ಒಂದು ಚಿತ್ರವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತ ನುಡಿದರು ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು.

ಕಾಡಿನಂತಹ ಪರಿಸರದಲ್ಲಿ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಕಲ್ಲು!

" ಇದೇನ್ರೋ ಇದು? ನೀವಿಬ್ರೂ ಕ್ರಿಕೆಟ್ ಮ್ಯಾಚ್ ಆಡಕ್ಕೆ ಹೋಗ್ಲಿಲ್ವೇ ? ಯಾವ ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ರೀ?  ಯಾಕೆ ಈ ಫೋಟೋ ತೆಗೆದ್ರೀ ? " ಫೋಟೋವನ್ನು ಇಣುಕಿ ನೋಡಿದ ಅಮ್ಮನ ಕಳವಳ ಇಮ್ಮಡಿಯಾಯಿತು.

" ಹೇಳಿ ಹುಡುಗರಾ! ನಿಮ್ಮ ರೋಮಾಂಚಕಾರೀ ಅನುಭವವನ್ನ ನೀವೇ ಹೇಳಿ! " ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು.

ಸುರೇಶ್ ಹೇಳತೊಡಗಿದ.

" ಹೊಯ್ಸಳ ಟೀಮಿನ ವಿಷ್ಣು ಸಿಕ್ಸರ್ ಬಾರಿಸಿದ.  ಬೌಂಡರಿ  ದಾಟೋ ಮುಂಚೆ ಚೆಂಡನ್ನ ಹಿಡೀಲೇ ಬೇಕೂಂತ ನಾನು ವೇಗವಾಗಿ ಓಡಿದೆ  .. "

 ಗಿರೀಶ್ ಮುಂದುವರಿಸಿದ.

" ಸುರೇಶ್ ಚೆಂಡನ್ನ ಹಿಡಿದ. ಆದ್ರೆ ಮೈದಾನದ ತುದೀಲಿ ಕಾಡಂಚಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಕೊಚ್ಚೆಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದ. ನಾನು ಅವನನ್ನ ಎಬ್ಬಿಸಕ್ಕೆ ಓಡಿದೆ . ಅಲ್ಲಿ ನೋಡಿದ್ರೆ .."

" ಕೊಚ್ಚೇಲಿ ಅರ್ಧಂಬರ್ಧ ಹೂತುಹೋಗಿದ್ದ ಕಲ್ಲು ಕಾಣಿಸ್ತು. ಅದರಮೇಲೆ ಏನೋ ಕೆತ್ತನೆಯೂ ಇದ್ದಹಾಗಿತ್ತು  .. "

" ನಾವು ಅಲ್ಲೇ ಕೂತು ಆ ಕಲ್ಲನ್ನ ಪರಿಶೀಲನೆ ಮಾಡ್ತಿದ್ದಾಗ ಎರಡು ಟೀಮಿನ ಹುಡುಗರೂ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದ್ರು."

" ಎಲ್ರೂ ಸೇರಿ ಕಲ್ಲನ್ನ ಕೊಚ್ಚಿಯಿಂದ ಹೊರಕ್ಕೆ ಎಳೆದು ಕಾಕಿದ್ವಿ ."

" ಕುಡಿಯಕ್ಕೆ ತಗೊಂಡು ಹೋಗಿದ್ದ ನೀರನ್ನೆಲ್ಲ ಎಲ್ರೂ ಸೇರಿ ಕಲ್ಲಿನ  ಮೇಲೆ ಸುರಿದು  ಶುದ್ಧ ಮಾಡಿದ್ವಿ ."

" ಮೂರ್ತಿ ಸರ್ ಅವತ್ತು ಹೇಳಿಕೊಟ್ಟ ಹಾಗೆ ಬೌಂಡ್ರಿ ಗುರ್ತು ಮಾಡಕ್ಕೆ ತಂದಿದ್ದ ಅಕ್ಕಿ ಹಿಟ್ಟನ್ನ ಕಲ್ಲಿನ ಮೇಲೆ ಬಳಿದ್ವಿ ."

" ಏನೋ ಲಿಪಿ ಗೋಚರವಾಯಿತು. ಫೋಟೋ ತೆಗೆದು ಸರ್ಗೆ ಕಳಿಸಿದ್ವಿ. "

ಹುಡುಗರು ಸರದಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಹೇಳಿ ಮುಗಿಸಿದರು.

 " ಕೂಡ್ಲೇ ಆ ಫೋಟೋನ ನನಗೆ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಮಾಡಿದ್ರು ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು. ನಾನು ಮೂರ್ತಿಯವರನ್ನ ಸಂಪರ್ಕಿಸಿದೆ. " ಎಂದು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಮಾತನಾಡಿದರು ಕುಮಾರ್.

" ಅಕ್ಕಿ ಹಿಟ್ಟು ಮೆತ್ತಿದ್ದ ಕಾರಣ ಲಿಪಿಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಂಡು ಅದನ್ನು ಓದೋದು ಸುಲಭವಾಯಿತು. ಇದೊಂದ ಮಹತ್ತರವಾದ ಅನ್ವೇಷಣೆ ಅನ್ನಿಸ್ತು. ಬೆಳ್ಳಂಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಎದ್ದು ಸ್ಕೂಲಿಗೆ ತೆರೆಳಿ ಹುಡುಗರನ್ನೂ ಕರಕೊಂಡು ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರೊಂದಿಕೆ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಪರಿಶೀಲನೆ ಮಾಡಿದ್ವಿ .  " ಎಂದರು ಮೂರ್ತಿ.

" ಇಷ್ಟೆಲ್ಲ ಆಗಿದೆ! ಯಾಕ್ರೋ  ಮನೇಲಿ ಒಂದು ಮಾತೂ ಹೇಳ್ಲಿಲ್ಲ?! " ಆಶ್ಚರ್ಯದಿಂದ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದಳು ಅಮ್ಮ.

" ರಾತ್ರಿ ಅಪ್ಪ ಊರಿಂದ ಬಂದ್ರಲ್ಲಮ್ಮ. ಅವ್ರು  ತಂದಿದ್ದ ಸಾಮಾನುಗಳನ್ನ ನೋಡ್ತಾ ಆಡ್ತಾ ಇದನ್ನ ಹೇಳಕ್ಕೇ  ಮರೆತೇಬಿಟ್ವಿ. "

" ಹುಡುಗರು ಹುಡುಗರೇ !!" ಎನ್ನುತ್ತ ನಕ್ಕರು ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು.

" ನೀವು ಹೇಳೋದನ್ನೆಲ್ಲ ಕೇಳಿದ್ಮೇಲೆ ಇದು ಒಂದು ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣ ಶಾಸನಕಲ್ಲು ಅಂತ ತಿಳೀತು. ಅದ್ರಲ್ಲಿ ಏನು ಬರೆದಿದೆ ಸರ್? " ಎಂದು ಅಪ್ಪ ಮೂರ್ತಿಯವರನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರು.

" ಹೇಳ್ತಿನಿ! ಅದಕ್ಕೆ ಮುಂಚೆ ನಿಮ್ಮ ಅಜ್ಜಿಯೊಂದಿಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಾತಾಡ್ಬೇಕಲ್ಲ?"

" ಅಜ್ಜಿಯೊಂದಿಗೆ .. ? " ಅಪ್ಪ ಆಶ್ಚರ್ಯದಿಂದ ಹುಬ್ಬೇರಿಸಿದರು .

ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ -

" ಅಜ್ಜಿ! ನಿನ್ನನ್ನ ನೋಡಕ್ಕೆ ನಮ್ಮ ಮೇಷ್ಟ್ರೆಲ್ಲ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ! ಬಾ! " ಎನ್ನುತ್ತ ಸುರೇಶ್ ಮತ್ತು ಗಿರೀಶ್ ಅಜ್ಜಿಯ ಕೈಹಿಡಿದು ಅಲ್ಲಿಗೆ  ಕರೆತಂದೇಬಿಟ್ಟರು.

ಎಲ್ಲರೂ ಎದ್ದು ನಿಂತು ಅಜ್ಜಿಗೆ ನಮಸ್ತೆ ಹೇಳಿದನಂತರ ಮತ್ತೆ ಕುಳಿತುಕೊಂಡರು.

'' ಅಜ್ಜಿ! ನಿಮ್ಮೂರಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರವಿದೆಯಂತೆ? ನಿಮ್ಮ ಮರಿಮಕ್ಕಳು ಅದರ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳಿದ್ರು ." ಎಂದು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು ಕುಮಾರ್.

" ಹೌದಪ್ಪ! ಸಮುದ್ರವೆಂದ್ರೆ ಅಂತಿಂತ ಸಮುದ್ರವಲ್ಲ. ಈ ದಡದಲ್ಲಿ ನಿಂತ್ರೆ ಆಚೆ ದಡ ಕಾಣಿಸದು. ಅಷ್ಟು ದೊಡ್ಡದು. ಒಂಬತ್ತು ರಾಜಕಾಲುವೆಗಳಿದ್ದಮೇಲೆ ನೀರಿನ ಸಮೃದ್ಧಿಗೆ ಕೇಳಬೇಕೆ? ರಾತ್ರಿ ಮನೇಲಿ ಮಲಗಿದ್ರೂ ಅದರ ಬೋರ್ಗರೆ ಕೇಳಿಸ್ತಾನೆ ಇರತ್ತೆ. ಈಗ ನನಗೆ ಕಿವಿ ಅಷ್ಟಕ್ಕಷ್ಟೇ! ಏನೂ ಕೇಳ್ತಿಲ್ಲ! ಇವ್ರಿಗೆಲ್ಲ ಕೇಳಿಸತ್ತೆ! ಆದ್ರೆ ಯಾರಿಗೂ ಅದ್ರ ಬಗ್ಗೆ ಗಮನವಿಲ್ಲ!"

" ಅಜ್ಜಿ ... " ಸಂಕಟದಿಂದ ಅಜ್ಜಿಯ ಮಾತನ್ನು ತಿರುಗಿಸಲೆತ್ನಿಸಿದ ಅಪ್ಪನನ್ನು ಕೈಸನ್ನೆಯಿಂದಲೇ ತಡೆದರು ಕುಮಾರ್.

" ದಡದಲ್ಲಿ ಅಶ್ವಥಕಟ್ಟೆ ಕೆಳಗಿರೋ ಹುತ್ತವೇ ಸುಬ್ಬರಾಯ ದೇವ್ರು. ನಮ್ಮನೆ ದೇವ್ರು. ಅದ್ರ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ  ಯಂತ್ರದ ಕಲ್ಲೋ ತಂತ್ರದ ಕಲ್ಲೋ ಏನೋ ಒಂದು! ನಾವೆಲ್ಲಾ ಅದಕ್ಕೂ ಅರಿಶಿನ ಕುಂಕುಮ ಹಚ್ಚಿ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡ್ತೀವಿ. ಒಮ್ಮೆ ಹುತ್ತಕ್ಕೆ ಪೂಜೆ ಮಾಡಕ್ಕೆ ನಾನೂ ಸೀತಾಲಕ್ಷ್ಮಿ ಹೋಗಿದ್ವಿ. ಹಿಮಪರ್ವತದಾಚೆಯಿಂದ   ಹಂಸಗಳ ಗುಂಪು ಹಾರ್ತಾ ಬಂದು ಸಮುದ್ರಕ್ಕಿಳೀತು. ಸೀತಾಲಕ್ಷ್ಮಿ ಅದನ್ನ ನೋಡಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಬಿದ್ಲು. ಮಾಗಿಯ ಚಳಿ! ಆದ್ರೂ ನಾನು ಕೂಡ್ಲೇ ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಹಾರಿ ಅವಳನ್ನ ದಡ ಸೇರಿಸ್ದೆ. " ಅಜ್ಜಿ ಗತಕಾಲಕ್ಕೆ ಹೊರಟು  ಹೋಗಿದ್ದಳು.

" ಅಜ್ಜಿ! ನಿಮ್ಮ ಊರ ಹೆಸರೇನು? " ಕುಮಾರವರ ಪ್ರಶ್ನೆ ಅಜ್ಜಿಯನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಿತು.

" ನಮ್ಮೂರ ಹೆಸರು ಮಾತ್ರವೇ? ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಒಂಬತ್ತು ಗ್ರಾಮಗಳಿಗೂ ಸೇರಿ ಸಮುದ್ರದ್ದೇ ಹೆಸರು!" 

" ಓ! ಹಾಗಾದ್ರೆ ಸಮುದ್ರದ ಹೆಸರೇನು ಅಜ್ಜಿ? " 

" ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರ! " ಹೆಮ್ಮೆಯಿಂದ ಅಜ್ಜಿ ಹೀಗೆಂದಾಗ ಕುಮಾರ್ ಮತ್ತು ಮೂರ್ತಿ ಇಬ್ಬರೂ ಬೆರಗಿನಿಂದ ಒಬ್ಬರ ಮುಖ ಒಬ್ಬರು ನೋಡಿಕೊಂಡರು.

ಒಂದೇಸಮ ಮಾತನಾಡಿ ಸುಸ್ತಾಗಿದ್ದ ಅಜ್ಜಿಯನ್ನು ಪಾರೂ ಒಳಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡುಹೋದಳು.

" ವಂಡರ್ಫುಲ್ ! " ಎಂದು ಉದ್ಗರಿಸಿದ ಕುಮಾರ್ ಅಪ್ಪನನ್ನು ಕುರಿತು ಮಾತನಾಡಿದರು.

" ಸರ್! ಅಜ್ಜಿ ಹೇಳಿದ ವಿಷಯವೇ ಈ ಶಾಸನಕಲ್ಲಲಿ ದಾಖಲೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಸಾವಿರ ವರುಷಗಳ ಹಿಂದಿನ ಚೋಳರ ಕಾಲದ ಶಾಸನ. ಚೋಳರಾಜನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಕೆರೆಯೇ ಈ ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರ. ನವಗ್ರಾಮಗಳ ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿನ ಅವಶ್ಯಕತೆಯನ್ನು ಪೂರೈಸಿದ ಈ ಕೆರೆಯ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಒಂಬತ್ತು ರಾಜಕಾಲುವೆಗಳ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಇದ್ರಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ!"

" ಫೋಟೋ ನೋಡಿ  ಮೂರ್ತಿಯವರು ತಿಳಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಕೇಳಿದೊಡನೆ ನಾನು ಗೆಜೆಟ್ಟಲ್ಲಿ  ಹುಡುಕಿದೆ. ಕೆಲವು ಹಳೆಯ ನಕ್ಷಾಪಟಗಳನ್ನೂ ತೆಗೆದು ನೋಡಿದೆ. ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಪೂರ್ವ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಒಂಬತ್ತು ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ನವಗ್ರಾಮವೇ 'ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರ' ಎಂಬ ನಾಡಾಗಿತ್ತು ಅನ್ನೋ  ಮಾಹಿತಿ ಸಿಕ್ತು. ನಗರೀಕರಣದ ರಾಕ್ಷಸ ಹೆಜ್ಜೆಗೆ ಸಿಕ್ಕಿ  ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರ ಅನ್ನೋ ಒಂದು ಪುಟ್ಟ ನಾಡೇ ಮಾಯವಾಗಿದೆ. ಆ ಹಳೆಯ ಕಾಲದ ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರವೇ ಈಗ ನೀವಿರೋ ಈ ಎಸ್ಎಸ್ ನಗರ ಆಗಿರೋದು ."

" ಅಜ್ಜಿ ಇದನ್ನೇ ಪದೇ ಪದೇ ಹೇಳ್ತಿದ್ರು. ನಾವು ಅವಳಿಗೆಲ್ಲೋ ಬ್ರಾಂತಿ ಅಂದ್ಕೊಂಡಿದ್ವಿ." ಆಶ್ಚರ್ಯದಿಂದಲೂ ಪಶ್ಚಾಪದಿಂದಲೂ ನುಡಿದರು ಅಪ್ಪ.

" ಸರ್! ತಾನು ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರದಲ್ಲೇ ಇದ್ದೀನಿ ಅನ್ನೋ ಅಜ್ಜಿಯ ಧೃಡ ನಂಬಿಕೆಗೆಯನ್ನ ದೇಜ ವು ಅನ್ನೋದೋ, ಅವರ ಒಳ ಅರಿವು ಅನ್ನೋದೋ ಇಲ್ಲ ಕಾಕತಾಳೀಯ ಅನ್ನೋದೋ ನನಗೆ ಗೊತ್ತಾಗ್ತಿಲ್ಲ! ಆದ್ರೆ ಇಷ್ಟೊಂದು ಮಾಹಿತಿಗಳನ್ನ ಕೊಟ್ಟ ನಿಮ್ಮಜ್ಜಿಯನ್ನ  ಜೀವಂತ ಶಾಸನ ಅಂತ ಖಂಡಿತ ಹೇಳ್ಬೋದು. " ಎಂದು ಶ್ಲಾಘಿಸಿದರು   ಕುಮಾರ್.

" ನಿಮ್ಮ ಹುಡುಗರಿಂದ ನಮ್ಮೂರಿಗೆ ಒಂದು ಅಮೂಲ್ಯವಾದ ಪೊಕ್ಕಿಷ ಸಿಕ್ಕಿದೆ. ಅದನ್ನ ಹೇಗೆ ಸಂರಕ್ಷಿಸೋದು ಅನ್ನೋದನ್ನ ಈಗ ನೋಡ್ಬೇಕು. ನಿಮ್ಮಜ್ಜಿಯ ಚಿಕ್ಕಂದಿನಲ್ಲಿ ಸಹ ತುಂಬಿ ತುಳುಕಿದ ಕೆರೆಗೆ ಈಗಾಗಿರೋ ಗತಿ ನೋಡಿದ್ರೆ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಹಳ ಖೇದವಾಗಿದೆ . " ಎನ್ನುತ್ತ ಕುಮಾರೊಂದಿಗೆ ಹೊರಟು ನಿಂತರು ಮೂರ್ತಿ.

" ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸಿದ್ರೆ ನೀರಿಗಾಗಿ ಪರದಾಡ್ತಿರೋ ನಮ್ಮ ಊರಿಗೆ ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರ ಒಂದು ವರಪ್ರಸಾದವೇ ಆಗುತ್ತೆ. ಜವಾಬ್ದಾರಿಯಿಂದ ನಡಕೊಂಡ ನಿಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳನ್ನ ಎಷ್ಟು ಕೊಂಡಾಡಿದರೂ ಸಾಲದು." ಎಂದರು ಕುಮಾರ್.

" ನನ್ನ ಶಾಲೆಯ ಮಕ್ಕಳಪ್ಪಾ! " ಎನ್ನುತ್ತ ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲರು ತನ್ನ ಎರಡು ಕೈಗಳಿಂದಲೂ ಸುರೇಶ್ ಮತ್ತು ಗಿರೀಶರನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಅವರ ಬೆನ್ನು ತಟ್ಟಿದರು.

ಕ್ರಮೇಣ -

ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರವನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸುವುದರ ಸಲುವಾಗಿ ತುರ್ತಿನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಶಾಸನಕಲ್ಲಿನ ಆಧಾರದಮೇಲೂ ಗೆಜೆಟ್ ಮತ್ತು ಹಳೆಯಕಾಲದ ನಕ್ಷೆಗಳ ಆಧಾರದಮೇಲೂ ಮೈದಾನದಂತೆ ಕಂಡ ಕೆರೆ ಪ್ರದೇಶವನ್ನ ಸರಕಾರ ಮತ್ತೆ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡಿತು. ಕಟ್ಟಡ ಕಟ್ಟುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.

ಸರಕಾರದೊಂದಿಗೆ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರೂ ಕೈ ಜೋಡಿಸಿ ಕೆರೆಯ ಪುನರುಜ್ಜೀವನ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡರು. ಕೆರೆಯ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರದ ಶಾಸನಕಲ್ಲನ್ನು ಒಂದು ಸುಂದರವಾದ ವೇದಿಕೆಯಮೇಲೆ  ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಅದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಆ ವರುಷ ಭಾರಿ ಮಳೆಯಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಕೆರೆಗಳೂ ತುಂಬಿದಂತೆ ಸುಬ್ಬರಾಯಸಮುದ್ರವೂ ತುಂಬಿತುಳುಕಿತು. ಕೆರೆ ಹಬ್ಬವೂ ವಿಜೃಂಭಣೆಯಿಂದ ಜರುಗಿತು. ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ  ವಲಸೆ ಬರುವ ನೀರಹಕ್ಕಿಗಳು  ಹೇರಳವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳತೊಡಗಿದವು.

ಸುರೇಶ್ ಮತ್ತು ಗಿರೀಶ್ ಆಗಿಂದಾಗ್ಯೆ ಕೆರೆಯಬಳಿ ಹೋಗಿ ಅಜ್ಜಿ ಹೇಳಿದಂತೆ ಹಿಮಪರ್ವತದಿಂದ ವಲಸೆ ಬರುವ ಹಂಸ ಪಕ್ಷಿಗಳಿಗಾಗಿ ಕಾಯ ತೊಡಗಿದರು .

---------------------------------------------------------------------------------------------------

ಪಟ್ಟಂದೂರ್ ಅಗ್ರಹಾರದ ಬಗ್ಗೆ ದೊರಕಿದ ಶಿಲಾಶಾಸನವನ್ನು ಆಧಾರಿಸಿ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಕಾಲ್ಪನಿಕ ಕಥೆ ' ಒಂದು ಸಮುದ್ರದ ಕಥೆ"

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/once-a-lifeline-this-975-year-old-pattandur-agrahara-lake-battles-land-sharks-today/articleshow/64864772.cms

-----------------------------------------------------------------------------------------------

A SEA SHE SAW

( English translation )

“ Aren’t you boys ready yet ? You said you had to go early to school to catch the Poster Exhibition ! ...where is Girish ? ”

Mom was all over the place, getting their school bags and lunch boxes ready. She had to drop them and head for her office before traffic got worse.

 “ I am ready, Amma !” Said Suresh , “ Its Girish who is delaying. He is reading the calender for Ajji. ”

GreatGrandMother was in the drawing room with Girish, peering into a Kannada daily calender. “ Did you read that correctly, Putta ? What thithi is it today again ? ”

“ Wait Ajji ! Let me read it all again for you” Said Girish patiently, “ Look it is written here. Its Shashti thithi.” 

“ O, Shashti , is it ? Today we have to do puja to the  Huttha (ant hill ) that's under the Aralikatte by the samudra . ....In those bygone days ......”

Girish had already left and there was no one else to listen to her, yet the 90 year old Ajji went on mumbling and rambling about something no one could understand.

“ Bye Bye Ajji ! ” waved the  boys and got into the car. 

“ Bye ! ” Said Ajji, a huge toothless smile creasing her wrinkled face and lighting up her eyes.

 Mother called out to the HomeNurse, reminded  her about Ajji’s food and medicines and started the car.

“ Anu ! Don't forget to offer flowers to the Huttha when you pass that way ” reminded Ajji “Subbaraya of the Huttha is our clan god.  But careful!, never go near the samudra (sea).”

“ Alright Ajji, don't worry. Bye. ” waved Mother, driving away.

“ Amma, why does Ajji always keep talking about the sea? ” Wondered Suresh, when they were on the road, “Where is the Sea in Bengaluru ? ”

“ Poor Ajji is very old ” said Mother, “ Her memory is all mixed up and her mind wanders. She herself may not know what she is talking about ....Poor thing ! ”

“ Even then, Ajji is so sweet, isn't it Amma ! ”

Everybody loved sweet Ajji. When Father brought his Grandmother home and announced that she would live with them henceforth, everybody welcomed her warmly.

They all loved her kind nature , her soft hands and her sweet voice .

“ Sometimes, she may say things that make no sense to us ” Mother had told them , “ But , don't bother, just listen to her, nodding your heads, that will make her happy. ”

Father had scheduled an appointment with a psychologist for examining Ajji the next week.

When Suresh and Girish got dropped at school, the compound  was looking festive with huge posters and banners. There were also a few stands on which replicas of stone inscriptions were displayed. Curious students were milling around the exhibits.

 

As soon as the school bell sounded, the students fell in line and assembled in the courtyard. After prayer and salutations, the Principal introduced one of the two guests who were standing with him.

“ Dear students, this is Mr. Kumar, a researcher. He is here to talk to you about ancient Inscriptions and their importance. He will then guide you through all these posters  showing inscriptions found in our City.”

The students clapped in welcome and the microphone was passed to Mr. Kumar.

“ Thank you ! Its wonderful to see your enthusiasm . .....let me start with a question : how do you save your important documents ? ”

Many answers filled the air :

“ In files. ”

“ In dairies and notebooks.”

“ In hard disks, pen drives and Cloud. ”

“ Right ! But hundreds of years ago, none of these were around. Yet many documents like grants , genealogies, administrative bylaws, records of temple and tank building, memorials to heroes were all saved. The materials  they chose for saving were stone and metal. The records were in the languages and scripts in use at that period. These have lasted for centuries and come to us. We call them Inscription Stones and Copper Plate Inscriptions. ”

He could see that the students were all listening   with much interest.

“ These inscriptions are bridges to our Past. They tell us about the history, culture, administration, languages, wars, commerce and daily life of the ancient people and about the forts, temples, ranks and cities they built. They are storehouses of information.”

At this point, Suresh shot up his hand : “Sir my name is Suresh and I have a question. ”

“ Yes? What is it , Suresh ? ”

“ I saw the posters and pictures of Inscriptions. They don't look like our languages at all. How to read them ? ”

“ Good question ! ” said Mr. Kumar, “These are all in languages familiar to us : Kannada, Telugu, Tamil and Sanskrit. But written in scripts no longer in use , because our scripts have evolved from that to something newer. Still there are some experts who are trained to read those ancient scripts ..... Here is Mr. Murthy, one such epigraphy expert who can tell you more about it.”

Mr. Murthy waved to the students, accepting their applause .

“Before that,  let me tell you briefly  about a great man,” Continued  Mr. Kumar , “ who collected, read, translated and indexed 9000 such old inscriptions in our State. Benjamin Lewis Rice ......”

“ Rice was born in Bengaluru. He received primary and secondary education in the old Mysore State and went to United Kingdom to get higher education. But he returned and took a job as High School Principal and was then made  Inspector of Education. His job required him to travel all over the State and that is when he started noticing Inscriptions in many places. He became curious and started collecting information about archaeological artifacts from locals. He started studying and researching with the help of knowledgeable assistants, often going to nooks and corners riding his horse to bring back  things of historic value. This is how he compiled The Epigraphia Carnatica, a monumental index of 9000 inscriptions of our state with their translations. Thanks to his efforts,  we are now able to reconstruct the history of our state through the reigns of Gangas, Chalukyas, Cholas, Rashtrakutas, Pallavas , Hoysalas, Vijayanagara and a host of feudatories .....now to Suresh’s question about how to read them, here’s Mr. Murthy.”

“ Thanks , Kumar ” Said Mr. Murthy, taking the microphone, “ As Kumar mentioned, our Inscriptions are  in many different scripts. For example, Ashoka’s edicts are in ancient Brahmi Script that is no longer in use. But, with training, it can still be read... ”

Now it was Girish who stood up with a query : “ Sir, my name is Girish . We may not be able to read Brahmi , Sanskrit, Tamil or Telugu. But the posters say the Hebbal Inscription is in Kannada. Still, we are unable to read it ! ”

“ There is good reason for it. ” Said Mr. Murthy, “ Our Kannada is a very ancient language, but has grown and evolved in four Stages. The Kannada in use during 5th Century is called Purva Haley Kannada. By 9th Century it has evolved into Haleygannada. In 12th Century, it was Nadugannada. Only in 18th Century did it become like the Kannada we know today, that is Hosagannada .....The Hebbal Inscription is in the PurvahaleyKannada script, which is why you cannot read it without training. ”

“ Do you know, Children , that there is a saying : “ The people who do not care to know their origin, history, heritage and culture are like  rootless trees”? How will such a tree thrive or stand strong for long ? This is where Inscriptions help. They talk about our origins, our land, lives of our people etc which paved the way for our present living. Do you now understand their importance ? ”

“ Yes Sir ! ” Chorused the students.

“ Sir , how do we study Inscriptions ? “ Asked another boy.

“ Before that let me know, how many of you want to be Epigraphists ?”

A lot of hands went up.

“ First you must all complete basic schooling. Then you take up subjects like History and Archaeology for graduation. Only after that you join University research fields in Epigraphy or allied subjects and get a doctorate ! ....”

“ Now that you have understood so much  about the importance of Inscriptions , tell me is it not important to preserve them ? ”

“ Definitely Sir ! ” said the students.

“ Very good ....of the 9000 Inscriptions documented by Rice, only some remain. Many are lost. There maybe some he has not documented too. The Hebbal Inscription  Stone, found recently, is a good example. Many inscriptions are destroyed by ignorant people  who do not know their value; urbanization has destroyed many. In view of this, finding an undamaged ancient stone like The Hebbal Stone is almost a miracle ......you should  all  have awareness and be vigilant from now onwards. If ever you come across any old stone with inscribed writing, you should protect it and help to preserve it. Will you do it ? ”

“ Yessssir ! ” shouted the students with enthusiasm.

“ Ok ! .....now go around and look at  the posters. You can read about their time and the translations in the brochures. You will be shown what to do to make inscriptions clearly legible. And you will also be shown how to make estampage from a model inscription stone . ”

“ Can we ourselves make sir ? ”

“ Yes , you can surely try your hand at it.”

“ Wow ! Thats Great ! ”

It was really an exciting morning for the  students.

It was Sunday morning. Suresh and Girish were getting ready for a gully cricket match.

“ Amma ! Our Ganga team is playing a match today with the Hoysala team of the neighbouring Apartment complex. We need to have a pucca pitch . Can you give me some rice flour to mark the boundary lines ? We ran out of chalk powder. ”

“ I hear that ground you usually play in has been bought by a builder.  And building work has started it seems .” Said  Mother , “I think you boys should look for some other place to play. ” 

“ No, Ma, the watchman there said it will take 10 or 15 more days for work to start. So we are having a last game there today.” assured Girish, putting the plastic bag of rice flour she gave, into his kit .

 

“ Going for a game, Children ? Have a nice time !” Called out Ajji , “ But just make sure you don't  wander off towards the Samudra (sea) be safe ......see, that's how my neighbour Seethalakshmi and I had wandered off looking for hamsas and she went and fell into the sea and I jumped into the water and pulled her out and for 10 days after that we both suffered such a high fever and don't even ask what a terrible time we had .......you are still children, its dangerous, who will save if you fall into the sea....? That's why I am cautioning you ....”

Suresh hugged Ajji affectionately “ Ajji, don't worry at all. There is no danger, we are just playing  cricket in the empty  lot  in the next block.There is no sea here in Bengaluru ! ” 

Ajji looked confused: “ You say we are in Bengaluru ? In Chikpete?”

“ Ajji , Chikpete is a very old locality, we are very far from that place .”

“ Very far ? How far ?And in which direction ? ”  Ajji was insistent. 

“ Yes, very far, to the East of it ” , replied the boy patiently.

Ajji brightened up “See, I am right ! What did I tell you ! The samudra (sea) is far to the East of Chikpete only ! That's why I'm worried.  ” 

Girish joined them saying, “Ayyo Ajji ! Come, you see for yourself where we are playing ! ” 

The two of them took Ajji to the balcony window and pointed out :

“ Look over there. Can you see a line of forest there ? ...do you see a few buildings this side ? And see that empty patch of wasteland in front  of the forest line ? That's where we play. Where is the sea ? ” 

“ Yes, yes, the forest ! ”  mumbled Ajji absent mindedly “That is where the huge Ashwatha mara ( Peepal tree) is, in the big forest ! Can you see it ? ” 

The boys looked at each other and shrugged. It was useless to argue with Ajji when she got into her delusions. So, just to pacify her, they said : “ Yes Ajji , we see the big Ashwattha mara ! ” 

“ Yes, yes ! Its there ! There only ! ”   Remarked Ajji happily, “The Samudra is there, near that only ! A huge roaring sea ! What an immense expanse of water ! ....that is where Seethalakshmi and I ......”

She rambled on.

The boys took her back to her easychair and comforted her : “ Ok Ajji, we will not go near the sea . We will be careful. You just don't  keep worrying about us ....be peaceful and watch your Hanuman TV serial ...bye bye Ajji ! ” 

‘ Hopefully, next week, the doctors will be able to find a solution to rid  dear Ajji of her delusions !’  Sighing , the boys left home and soon became engrossed with plans for their game.

The next day, Monday, Father and Mother  received a call from the school principal’s office :

 “ We are coming to meet you now , with your sons . ” 

They became greatly anxious.

 ‘ What have the boys done !’ They thought in panic.

And soon they arrived. The Principal, their sons and two other men.

Only when they saw the pleasant, smiling face of the Principal did the parents feel a bit relieved.

The  Principal introduced the two men who had accompanied him as Mr. Kumar and Mr. Murthy.

“ Oh, so, these are the gentlemen who did the poster show on Inscriptions  in school !” Smiled Mother, “The boys have not stopped talking about stones, inscriptions and copper plates since that day ! ”

“Talking of enthusiasm, do you know what your boys did yesterday? ”

“ What did they do ? ” Wondered Father , helping Mother to serve them all fruit juice.

“ They sent me this  ! ” Said the Principal, holding up his mobile phone.

It was a photograph  of large slab of stone, lying in an overgrown, forest like place.

“ Now what is this ! ” Demanded Mother, a bit agitated , “ you said you were going to play cricket , how and why did you end up in a forest ! ”

“ Madam , calm down ....hear the whole story first ! “ Said the Principal, 

“ Boys , tell your parents all about your adventure ! ”

Suresh began speaking :

“ We did have a good game. When Vishnu from Hoysala team made a powerful hit, I wanted to catch the ball before it crossed boundary for a sixer. I ran wildly and caught it ! ”

“ He caught it, but fell into a  slush that was between the boundary and the forest line . ” Added Girish.

Then they both poured out the story,  talking excitedly :

“ I helped him up and just when turning to go, we saw something stuck in the muddy patch .”

“ It  looked like a stone slab, with some carving on it ! ”

“ So we got all the boys to help us pull the stone out. ”

“ And we emptied all our water bottles over the surface and we could  see letters engraved on it .”

“ So remembering what Murthy-Sir had told us that day, we smeared all the remaining rice flour we had over the  surface ”

“ and then we could  see the inscription much better. ”

“ It looked important, so we just clicked a picture and sent it to Principal-Sir. ”

“ That was a good thing they did. ” Said Mr. Kumar, “ As soon as he received the picture, Sir forwarded it to me and I shared it with Mr. Murthy. Because of the flour rubbing, we could see certain words and that  got us very excited. So, as soon as school opened today, we requested the Principal to allow the boys to show us the place . ”

“ We all went there and checked the stone , ” added the Principal “it seems like a very important discovery and we are all excited about it. ”

Father gave the boys a surprised look “Why dint you boys say anything about finding the stone to me or Amma ? ”

“ Appa , we were so excited with the Lego sets you brought us , on return from your trip, that we forgot about the stone .”

“ Boys will be boys ! ” they  all laughed.

“ You say its an important inscription ,what is it about, Murthy-Sir?” Enquired Father.

“ Before that , may we have a word with your Grandmother ? ”

Father and Mother were astonished .

“ Ajji ? You want to talk to Ajji ? Why ? ”

Suresh and Girish had already brought Ajji to the drawing room saying,

“ Come Ajji , our Principal wants to meet you. ”

All guests greeted Ajji with a Namaste and Mr.Kumar came and sat next to her.

“ Ajji, your greatgrandchildren  say there was a samudra ( sea) in your city ? Really ? ”

“ Yes , dear man. A samudra was really there and what a magnificent samudra it was ! Huge , so huge ! It had 9 mega canals, so you can imagine how much water it had ! At night , sleeping at home, I could hear its thunderous splashing .....now my hearing is not good, so I hear nothing . ...these people can hear, but they don't pay attention. ”

Father was getting a bit embarrassed by her rambling and tried to stop her chatter. But Mr. Kumar gestured to him, not to disturb her.

Ajji was going on merrily  “ You know that Huttha ( termite mound) on its bank , that's the abode of our Subbaraya. Our family deity. And next to it was that stone slab  they called Yantra Kallu or Tantra kallu or something. We used to smear turmeric and kumkum on that stone slab too, when we did puja to our Hutthada Subbaraya. Once, after doing such puja, Seethalaksmi and I saw some very nice, white birds which used to come from beyond the Himalayas, near the water. This Seethalakshmi, stupid girl, went to  have a closer look and fell into the water. In that cold season ! So I too jumped in and pulled her out. And we were shivering and shivering .....” Ajji was lost in the Past

“ Ajji , what was the name of your town ? ” Asked Mr. Kumar

“ Not just our town, nine towns around our samudra ( sea) had the same name as the samudra (sea ). ”

“ And what was the samudra called ? ”

“ What else can it be called when it belonged to our Lord Subbaraya !” remarked Ajji a bit crossly, “ It was called Subbarayasamudra ! ”

Upon hearing that name, Mr. Kumar and Mr. Murthy gave at each other knowing looks .“ Wonderful ! ”

Ajji had been speaking for longer than usual , so Mother gave her a drink of water and took her to her room for rest.

Mr. Murthy turned to Father “ You asked what the Inscription says . It says exactly what Ajji told us  now ! ......yes, this Inscription stone is about 1000 years old and belongs to the time of Cholas. A  huge tank, named Subbarayasamudra , was dug by a Chola king to supply  water to 9 villages ( Navagrama) and he had made 9 canals for the purpose. This is the fact that is recorded in the Inscription stone  found by the boys. ”

Father was dumbstruck.

“ As soon as Murthy Sir told me what he could make out from the photo, I searched the Gazettes” said Mr.Kumar “And  examined some old maps. And found out that a region east of Bengaluru, comprising nine villages around a huge tank , was the naadu called Subbarayasamudra. This small naadu fell prey to the rakshasa called Urbanization and disappeared totally. ....you will be surprised to know that it is that same Subbarayasamudra that has become SS Layout now, this place where you live ! ”

Father and Mother shook their heads in disbelief . “ We had thought Ajji was senile , losing her mind and talking meaningless things.! ”

“ Sir, we don't know if your Ajji’s strong belief that she is in Subbarayasamudra  is because of Deja Vu , or spiritual gut feeling or some other magical reason. But one thing I am sure of ! That your Ajji , with so much information within her mind , is really a Living Historical Record !”

“ Thanks to your sons , we have found a very valuable historical document ......” said Mr. Murthy , shaking Father’s hand, “but it is deeply distressing to realize that such a huge and ancient water body, which was  in good condition even when your grandmother was young, should now have disappeared without trace ! Just within 70 or 80 years , such a degradation ! Makes me very sad ....”

“ Perhaps we can still try to revive at least part of that tank , that will be so helpful for our City facing water crisis ” said the Principal , “ But we don't know if land sharks will allow that to happen ! Anyway, we are very happy that, because of the awareness created by people like Mr. Kumar, my students were able to help in saving a piece of history of our City ! Now it is up to the experts to preserve the stone properly. ”

As everyone took leave, Father and Mother hugged Suresh and Girish with much pride and happiness .

***************

In time ,

There was a public movement to save and revive the old Subbarayasamudra tank, which had now become the waste land near the forest. The area marked for construction work was reclaimed by the Government and all licence to convert that tank bed to residential locality were cancelled in a court case , on the strength of old records , maps and the  Inscription stone.

With great public support and corporate initiatives, the tank was revived. Fortunately, after the desilting efforts, good seasonal rains  filled the  tank.

The Inscription Stone was installed right on its bank, in a special pavilion, rather than in a museum,  to inspire people to protect and take pride in our environmental heritage.

As days and months passed, birds started visiting the revived tank. Someday soon, even the hamsas from beyond Himalayas may start visiting  ! And Suresh and Girish will photograph them to be shown to Beloved Ajji .

*********************************************

This story is complete Fiction , inspired by the Pattandur Agrahara Lake Inscription .

https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/once-a-lifeline-this-975-year-old-pattandur-agrahara-lake-battles-land-sharks-today/articleshow/64864772.cms